Vanaf de jaren zestig verschenen ze als mysterieuze stemmen uit de ether: illegale radiozenders op zee. Radio Veronica werd de bekendste, maar was niet de enige. Vanuit internationale wateren brachten deze piraten een revolutie in het Nederlandse medialandschap, gedreven door muziek, commercie en verzet tegen staatscontrole en zuilen-denken.
Verzuild Nederland
Tot diep in de twintigste eeuw was Nederland een verzuilde samenleving. Burgers organiseerden hun leven grotendeels binnen ideologische of religieuze zuilen: katholiek, protestants, socialistisch of liberaal. Elke zuil had eigen scholen, vakbonden, kranten, sportclubs en vanaf de jaren ’30 ook eigen omroepen. Het publieke omroepbestel werd een spiegel van deze sociale ordening, met zenders als de KRO (katholiek), NCRV (protestants), VARA (socialistisch), VPRO (progressief-protestants) en AVRO (algemeen/liberaal). Zendtijd werd verdeeld op basis van ledentallen en elke omroep kreeg geld uit het centrale systeem van kijk- en luistergeld – een verplichte bijdrage van burgers met radio of televisie.
Het doel van dit systeem was maatschappelijke rust in een religieus en politiek verdeeld land. Iedere zuil kreeg een eigen stem en kon zo zijn eigen achterban bedienen. Het Nederlandse medialandschap was dus bewust géén vrije markt, maar een gestuurde ordening gebaseerd op representatie, opvoeding en ideologische evenwichten. Binnen die structuur was nauwelijks ruimte voor populaire cultuur of commercie. Popmuziek werd mondjesmaat getolereerd, maar lang niet altijd serieus genomen. Jongeren hadden weinig herkenning in de bestaande programmering.
Verzuiling in Europa
Hoewel veel Europese landen na de Tweede Wereldoorlog voor staatsmonopolies in media kozen, was de Nederlandse verzuiling relatief uniek. Landen als Groot-Brittannië (met de BBC), Frankrijk (met ORTF) en Duitsland (met ARD en ZDF) kenden wel een staats- of publiek monopolie, maar dat werd niet georganiseerd op basis van religieuze of ideologische zuilen. De media werden daar eerder gecentraliseerd vanuit nationale eenheidsideeën dan vanuit een pluriforme verdeling.
Nederland was hierin bijzonder omdat het zowel pluralistisch als gesloten was: verschillende stemmen mochten meedoen, maar alleen binnen het gereguleerde systeem. Nieuwkomers zonder achterban – of zonder ideologische wortels – kregen géén plek. Het model werd als democratisch en stabiel gezien, maar was in de praktijk ook verstikkend en behoudend, vooral richting de jongere generatie die opgroeide met rock-’n-roll, beatmuziek en internationale jeugdcultuur.
Waarom zeezenders?
De rest van dit artikel is alleen beschikbaar voor HCC-leden. Ben je HCC-lid? Om het gehele artikel te lezen dien je ingelogd te zijn. Je kunt inloggen door je HCC-gebruikersnaam en wachtwoord in te vullen in de daarvoor bestemde velden aan de rechterkant van deze pagina. Nog geen HCC-lid? Word nu lid en kies je welkomstgeschenk!
Meer artikelen in de serie De geschiedenis van vind je hier
Over de auteur
Marco Mekenkamp is eindredacteur van PC-Active. Dit 108 pagina's tellende magazine verschijnt elke twee maanden en is te koop in de winkel. Leden van HCC krijgen PC-Active zes keer per jaar thuisgestuurd als onderdeel van het HCC-lidmaatschap.
