De digitalisering van wetgeving vereist een stevige parlementaire tegenmacht, zo stelt de Commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer in het onlangs verschenen rapport ‘Digitale Toets: Kamerbrede grip op de digitale uitvoeringspraktijk bij wetgeving’. Aanleiding is de toenemende afhankelijkheid van ICT-systemen bij de uitvoering van wetten, terwijl het parlement nauwelijks zicht heeft op de vertaalslag van wetsteksten naar beslisregels en computercode.
Het rapport maakt duidelijk dat wetten in de praktijk vaak worden omgezet naar ‘als…dan’-regels, die vervolgens worden geprogrammeerd in complexe systemen. Daarbij worden fundamentele keuzes gemaakt die nu grotendeels buiten het gezichtsveld van het parlement blijven. De Kamer wil daar verandering in brengen door bij wetgeving explicieter te toetsen hoe digitale systemen de uitvoering beïnvloeden.
De digitale toets richt zich op tien kernvragen die Kamerleden kunnen hanteren om de uitvoerbaarheid, transparantie en betrouwbaarheid van digitale wetstoepassing beter te beoordelen. Zo wordt onder meer gevraagd of uitvoeringsorganisaties de risico’s van digitalisering al in beeld hebben, of er ruimte is voor menselijke beoordeling, of de gebruikte data van goede kwaliteit is en of burgers alternatieven hebben voor digitale communicatie.
Ook is er aandacht voor de vraag of foutmeldingen tijdig worden opgemerkt, of er voldoende toezicht is op algoritmes en of er onafhankelijke evaluaties plaatsvinden van digitale systemen. Daarbij klinkt de waarschuwing door dat digitale uitvoering zeker niet altijd neutraal of risicoloos is, zeker niet voor kwetsbare groepen die problemen kunnen ervaren als systemen falen of besluiten onterecht worden genomen.
De toets moet volgens de commissie helpen om wetgeving ICT-uitvoeringsgericht te maken. Daarbij wordt verwezen naar bestaande toetsingsinstrumenten, zoals het beleidskompas en het toetsingskader ‘Digitalisering en wetgeving’ van de Raad van State. Daarnaast wordt gepleit voor publicatie van gebruikte algoritmes in het Algoritmeregister en meer technische kennis bij toezichthouders.
De handreiking is opgesteld door Kamerleden Kathmann (GL-PvdA) en Six Dijkstra (NSC), als rapporteurs van de digitale rechtsstaat. Zij benadrukken dat digitalisering onvermijdelijk is bij grote wetsvoorstellen die massaal burgers raken – bijvoorbeeld in de sociale zekerheid of belastingen – maar dat de democratische controle daar nog onvoldoende op is toegerust.
De gebruikte afbeelding is gemaakt door AI.
