De Rechtspraak heeft een ambitieuze strategie gepresenteerd voor de omgang met kunstmatige intelligentie (AI), nu deze technologie steeds dieper doordringt in alle lagen van de samenleving.
De nieuwe koers moet zorgen voor een zorgvuldige, ethisch verantwoorde toepassing van AI binnen de rechterlijke organisatie, zonder dat fundamentele waarden zoals onafhankelijkheid, rechtsgelijkheid en privacy in het geding komen.
Volgens de strategie is AI een systeemtechnologie die net als het internet de samenleving ingrijpend verandert, en daarmee ook het functioneren van de rechtspraak. AI zal niet alleen onderwerp zijn van juridische geschillen, maar ook als hulpmiddel worden ingezet binnen juridische processen. Denk aan het verbeteren van administratieve handelingen zoals het plannen van zittingen, het pseudonimiseren van uitspraken, of het ondersteunen van rechters bij het analyseren van complexe dossiers.
Kansen en risico’s
De Rechtspraak ziet volop kansen voor AI, onder meer bij het samenvatten van uitspraken in begrijpelijke taal, het gebruik van voorspelmodellen voor de instroom van zaken, en het opsporen van afwijkingen in toezichtgegevens. Tegelijkertijd is er grote aandacht voor de risico’s: AI mag de autonomie van de rechter niet ondermijnen, en mag geen afbreuk doen aan het recht op een eerlijk proces.
De inzet van AI-technologie zal daarom strikt plaatsvinden binnen de kaders van de rechtsstaat. Daarbij is menselijke controle essentieel, en worden transparantie en ethische toetsing als voorwaarde gezien. De Europese AI-verordening, die onderscheid maakt tussen laag- en hoogrisicotoepassingen, vormt hiervoor een belangrijke leidraad.
Geen ‘robotrechter’
De Rechtspraak benadrukt dat AI voorlopig alleen wordt ingezet in laagrisicotoepassingen. De inzet van AI in rechterlijke oordeelsvorming – zoals de zogeheten ‘robotrechter’ – wordt expliciet uitgesloten. “We moeten voorkomen dat technologische systemen ongewenste invloed krijgen op onze rechtspraak”, aldus de strategie.
Om AI verantwoord te implementeren, wordt gewerkt volgens een tienpuntenplan. Hierin is onder andere opgenomen dat er een afwegingskader komt ter bescherming van de rechterlijke onafhankelijkheid en fundamentele rechten, dat er wordt geïnvesteerd in scholing en publieke samenwerking, en dat alle AI-toepassingen worden opgenomen in een publiek toegankelijk register.
Leren door te doen
De Rechtspraak kiest nadrukkelijk voor een learning-by-doing-benadering. Door praktijkervaring op te doen met AI in veilige toepassingen, wordt kennis opgebouwd die nodig is om in de toekomst mogelijk zwaardere toepassingen verantwoord te kunnen beoordelen. Innovatie komt deels ook vanuit de gerechten zelf, die worden aangemoedigd om te experimenteren en succesvolle toepassingen breder uit te rollen.
Met deze strategie wil de Rechtspraak recht doen aan zowel de maatschappelijke kansen van AI als aan haar rol als hoeder van de rechtsstaat.
Lees hier het achtergrondartikel AI in de rechtspraak: tussen efficiëntie en ethiek
