Videobellen is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot een van de meest gebruikte manieren om met anderen in contact te komen. Of het nu gaat om gesprekken met een collega, familie of vrienden, het lijkt veilig en betrouwbaar, omdat je degene met wie je spreekt ook daadwerkelijk denkt te zien. Maar die schijn kan bedriegen.
Want door recente technologische ontwikkelingen is het tegenwoordig mogelijk om met behulp van kunstmatige intelligentie – ook wel AI genoemd – videobeelden en stemmen zó overtuigend te vervalsen, dat zelfs de meest oplettende persoon misleid kan worden. We hebben het hier over een gevaarlijke nieuwe vorm van digitale oplichting, die steeds vaker voorkomt: deepfakefraude.
Een nieuwe, verontrustende vorm van oplichting: niets is nog wat het lijkt
Wat is deepfakefraude precies? Kort gezegd maken oplichters hierbij gebruik van geavanceerde software die in staat is om het gezicht en de stem van een echt persoon na te maken. Door oude videofragmenten of geluidsopnames te analyseren, kan de software een levensechte digitale imitatie maken. Dat betekent dat je tijdens een videogesprek ineens denkt te praten met een bekende, zoals een collega, je leidinggevende of zelfs een familielid. In werkelijkheid kijk je naar een digitaal gemanipuleerde versie van die persoon – en die wordt bestuurd door een crimineel met slechte bedoelingen.
Een typisch scenario kan er zo uitzien: je telefoon gaat, en op je scherm verschijnt het gezicht van iemand die je herkent – je baas bijvoorbeeld. Die persoon vraagt je met overtuiging en urgentie om onmiddellijk een geldbedrag over te maken, zogenaamd voor een spoedbetaling of een zakelijke transactie. Omdat alles er geloofwaardig uitziet en ook de stem exact hetzelfde klinkt als die van de echte persoon, twijfel je geen moment. Je voert de opdracht uit – en beseft pas achteraf dat je slachtoffer bent geworden van digitale oplichting.
Live een ander gezicht, kan dat?
Wanneer je denkt dat het niet mogelijk is om iemands gezicht live te deepfaken, dan heb je het mis. In 2022 liet het bedrijf Metaphysic in het televisieprogramma America's Got Talent zien hoe zanger Daniel Emmet veranderde in het zingende jurylid Simon Cowell. Metaphysic behaalde de finale van het programma en liet toen Elvis Presley (overleden in 1977) een bijzonder optreden verzorgen.
Hier betrof het nog amusement, maar het toont aan dat met AI meer kan dan menigeen denkt.
Blijf alert: kritisch nadenken is belangrijker dan ooit
In een tijd waarin zulke technologieën binnen handbereik liggen van kwaadwillenden, is het belangrijker dan ooit om niet blind te vertrouwen op wat je ziet en hoort. Zelfs wanneer iemand vertrouwd overkomt, moet je jezelf afvragen: is dit verzoek logisch? Waarom zou deze persoon mij op deze manier en met zoveel haast om geld vragen? Past dat gedrag bij wie ik denk dat het is? Laat je vooral niet onder druk zetten, ook niet als het verzoek dringend lijkt. Oplichters rekenen juist op die druk, omdat mensen dan sneller geneigd zijn impulsief te handelen zonder goed na te denken.
Controleer altijd via een ander kanaal
Twijfel je aan de echtheid van een videobelletje of een spraakbericht? Onderneem dan direct actie. Zeg bijvoorbeeld dat je het verzoek even wilt bevestigen, beëindig het gesprek op een beleefde manier en neem vervolgens zelf contact op met de echte persoon via een ander, betrouwbaar kanaal. Bel bijvoorbeeld naar het vaste telefoonnummer dat je al hebt opgeslagen, of stuur een sms of e-mail naar het bekende adres. Zo kun je nagaan of het verzoek echt afkomstig is van wie je denkt.
Deze eenvoudige maar effectieve stap kan het verschil maken tussen slachtoffer worden van oplichting of juist een poging tijdig herkennen en voorkomen. Door alert te blijven en altijd even te controleren, bescherm je niet alleen jezelf, maar help je ook mee om deze vorm van digitale criminaliteit in te dammen.
